Ziltepad (3)

Rondwandeling Usquert (17,2 km)

Vooraf wil ik de mensen bedanken die zich bij de reizigers van de niet genomen weg gevoegd hebben. Anja, Yolanda en Dory, dankjewel voor je bijdrage om de site in de lucht te houden. Ik ben er blij mee. Wil je ook medereiziger worden? Kijk hier hoe dat kan.

Het KNMI dreigt met mooi weer en we willen er graag even uit. Reden genoeg om weer een stukje Ziltepad te doen. Deze keer staat de rondwandeling Usquert op het programma en die loopt via Warffum. Dat is dichterbij Baflo, dus beginnen we daar.

Zoals veel dorpen in het noorden is ook Warffum gelegen op een wierde. Het bijzondere aan Warffum is dat het op een blokvormige wierde ligt terwijl de meeste andere dorpjes op een ronde wierde liggen. Het stratenplan van Warffum bestaat dan ook uit rechte straten in plaats van een ring. De wierde was met zijn 5,75 meter ooit een van de grootste blokvormige (!) wierden van Nederland. In de middeleeuwen werd hier recht gesproken op de warf (=terp of wierde), vandaar de naam. In Warffum zijn veel oude huisjes bewaard gebleven. Je vindt ze gewoon in de straatjes maar de meeste staan in het openluchtmuseum.

Op het hoogste punt van de terp staat de Sebastiaankerk. Deze is ergens in de 11^e of 12^e eeuw gebouwd en was gelieerd aan het nonnenklooster van de Johanietenorde dat iets ten zuiden van het dorp stond (komen we later langs). We hebben geluk. De kerk is open want de dienst is net afgelopen en de organist is nog wat aan het opruimen. Zo kunnen we even binnen kijken in de kerk en die ziet er prachtig uit. Dat mag ook wel want er is net anderhalf miljoen gestoken in het opkalefateren ervan. Verder is Warffum bekend van het volksdansfestival, was deze gemeente de laatste waar de handbediende telefooncentrale opgedoekt werd (1962), werd de Groninger volkszanger Ede Staal hier geboren en werd hier de eerste Rijks-HBS op het platteland opgericht (1868). Dit werd later het Hogeland College waar Mevr. Van der Veeke honderden, zo niet duizenden, kindertjes het Engels heeft bijgebracht.

We vinden het erg leuk om ook in onze eigen buurt te wandelen want ondanks dat we hier al 36 jaar wonen, komen we nog steeds paadjes tegen waar we nooit eerder zijn geweest. Zo lopen we naar de provinciale weg die we parallel volgen richting Usquert. We lopen langs enorme panden die de rijkdom van weleer weergeven. De boeren profiteerden van de landaanwinning en die grond bleek uiterst vruchtbaar. Met de stijgende prijzen van de 19^e eeuw groeide ook het vermogen en dat is te zien aan de gigantische boerderijen. Toen ze eenmaal gingen rentenieren, trokken ze naar Usquert waar ze prachtige villa’s neerzetten. Het geld klotste tegen de plinten in dit meest vermogende dorp van Nederland en er mocht niet zomaar een gemeentehuis (1930) neergezet worden. Daar werd Berlage voor ingehuurd. We lopen er even voor om om het te zien. Van binnen is het nog mooier omdat het daar ook in Berlage stijl is gebouwd en ingericht. (Tip: Ga er heen met open monumentendag).

Wij vergapen ons aan de rijkdom. Een van de huizen (de Greede) is te koop en met €675.000 lijkt het een koopje gezien de huidige huizenprijzen. Maar als je het eenmaal gekocht hebt, dan begint het onderhoud ook. Veel schilderwerk, tuinwerk en ander onderhoud. Je moet er maar zin in hebben (of geld voor hebben).

De kerk is weer gesloten maar inmiddels heb ik (via contacten met het Ziltepad) een lijstje met sleuteladressen. We bellen aan bij nummer 5 die de kerk voor ons opent zodat we binnen kunnen kijken. De originele tufstenen kerk van Usquert werd gebouwd in de 11^e eeuw. Deze werd vanwege een vete in 1231 in brand gestoken door de inwoners van Eenrum. Dat resulteerde weer in een banvloek van de bisschop van Utrecht waarna de Eenrummers spijt kregen. Ze zamelden geld in en er werd een nieuw kerk gebouwd. Voor de kerk staat een beeld van Liudger met de bard Bernlef. Daarover zo meer.

Wij lopen door naar de wierde Helwerd. Dit is de plek waar het wonder van Liudger plaats zou hebben gevonden. Bernlef was een blinde Friese zanger (in vroeger tijd werd het hele stuk van Noord-Holland tot in Duitsland Friesland genoemd, wil je meer lezen over deze historie dan kan ik het boek ‘de Friezen’ van Flip van Doorn aanraden) die rondreisde en zijn liederen zong over de heldendaden van zijn voorvaderen. Liudger werd vermaakt door zijn liederen en genas de blindheid door een handoplegging. Na deze stunt trokken ze samen verder en wisten zo veel zieltjes te winnen voor het Christendom.

Van de wierde van Helwerd is niet veel meer te zien. Eerst zijn ze tijden bezig geweest deze op te werpen. Op de hoogste gedeelten werd gewoond. De lagere (maar wel hogere) delen werd het vee gestald bij hoog water. Ooit hebben hier meerdere boerderijen gestaan. Maar die zijn alle gesloopt en de wierde is weer afgegraven zodat de vruchtbare grond gebruikt kon worden om armere gronden te verrijken. Op dit moment lijken het wel twee wierden alhoewel ik ze moeilijk kan onderscheiden omdat ze nauwelijks meer boven het landschap uitsteken. Het enige wat er nu nog woont zijn schapen.

Iets verderop ligt het dorp Rottum, wederom op een (kunstmatig opgeworpen) wierde. Ooit lag Rottum aan de zee die nu kilometers verderop ligt. Het is een radiale wierde op een kwelderwal die al in 600 voor Christus bewoond werd. In de 12^e eeuw werd hier het (mannen) klooster Juliana gebouwd. Deze was ook eigenaar van een eiland dat ze Rottumeroog noemden. Van het klooster is niets meer over maar ze hebben het aardig weten te reconstrueren.

Dat zie ik in een boekje dat ik het kleinste huisje (‘’t Hoeske van Tais’ Joaptje’) van Rottum ligt. Vroeger waren er veel meer van dit soort eenkamer-woninkjes maar de meeste zijn gesloopt. Deze is gerestaureerd en ingericht alsof het 1880 is. Het huisje is overigens gebouwd met de kloostermoppen van het oude klooster. Rottum is ook het geboortedorp van de Groninger dichter en schrijver Jan Boer. Er staat een buste van hem naast het kleine huisje.

Naast het huisje ligt de begraafplaats van Rottum en het kleine kerkje. Natuurlijk gaan we er even kijken en het blijkt ook nog open te zijn. We worden er getrakteerd op een privé concert. Iemand is er aan het oefenen met een lied. Alhoewel het niet mijn muziek is, kun je wel goed horen hoe mooi de akoestiek is in dit soort kerkjes.

Op de begraafplaats is het ’s nachts vrij druk. Volgens de overlevering zwerven op de wierde verschillende spookverschijningen rond. Zo zijn er twee witte juffers, een zwart spook, een borries (zwarte spookhond met gloeiende ogen), twee vurige landmeters met een paard zonder kop en een vurige ijzeren wagen, bespannen met 4 of 6 bulhonden (‘helhonden’ met gloeiende ogen). Rond 12 uur ’s nachts staat hier dus een file.

We hebben vrij veel in bebouwing gelopen maar het laatste stuk gaat door de velden. Het najaar hangt duidelijk in de lucht. We horen de ganzen gakken en hebben ver zicht rondom. Dit soort uitzichten maakt dat ik houd van het Groninger land waar ik in woon.

We lopen langs de moderne wierde die gevormd wordt door de vuilstort van Usquert (maar eigenlijk dichter bij Warffum ligt). Uiteindelijk zien we Warffum weer in de verte liggen en lopen er in een rechte lijn op af.

Het stikte hier vroeger van de kloosters en ook hier heeft eens het Warffummerklooster gestaan. Het enige wat eraan herinnerd is een half hek. Dit nonnenklooster van de Johannieterorde werd in de 13^e eeuw gebouwd. Rond 1500 was dit het grootste klooster van deze orde in de Lage Landen. In de 17^e eeuw werd het door de provincie in beslag genomen en de twaalf nonnen die er nog woonden kregen een uitkering. Uiteindelijk is het afgebroken en nu staat er een boerderij tussen de bomen die toen het klooster omringden. Er is zoveel geschiedenis hier.

In Warffum zoeken we de auto weer op Het is een erg mooie wandeldag geweest. Door het mooie weer maar ook doordat we dingen leren van onze omgeving die we nog niet wisten. Volgende keer steken we een stukje door richting Pieterburen.