De Elfsteden Tocht op de Fiets
Een les in Friese topografie

Tip: Houdt de muis boven een blauw element om een foto te zien 

Klik erop om hem groter te zien

Het is voorjaar 1975. Ik zit in de zesde klas van het basisonderwijs en we hebben een overhoring topografie van Friesland. Meester stelt de vragen en wij schrijven de antwoorden op. Ik heb best wel een tijdje zitten studeren op het kaartje en weet goed waar alles ligt.
‘Langs hoeveel steden gaat de elfstedentocht?’ vraagt hij dan. Het zweet breekt me uit. Dat hadden we toch niet hoeven leren? Meester tikt de plaatsen even snel aan en ik tel mee. Gelukkig heb ik de vraag goed, maar het duurt even tot het doordringt dat het antwoord vaak al in de vraag zit. Het komt weer helemaal terug als ik, meer dan dertig jaar later, onderweg ben om langs deze elf steden te fietsen. De wind waait om mijn oren en er is genoeg om over te mijmeren in dit lege landschap.

Handschoenen
We sluiten bij Holwerd op de route aan. De eerste stop is Dokkum en de route loopt door het stadje zelf. We zijn verrast door de gezellige sfeer met de ouderwetse huisjes. ‘De koffiepot‘ doet zijn naam eer aan door de honderden potten die overal staan. Naast koffie hebben ze gelukkig ook appelgebak.
Na Dokkum krijgen we wind mee en dat is niet verkeerd. Ondanks dat het al half april is, fietsen we nog met handschoenen aan. Door de wind in de rug voelt het wat aangenamer.
De route gaat langs de Dokkumer Ee en we passeren het ene bruggetje na het andere. Vaak gaan deze erg steil omhoog en moeten we even op de pedalen. We zijn helemaal alleen langs het water en worden alleen soms door een waterhoentje uitgescholden omdat we te dichtbij komen. Birdaard ligt er nu nog rustig bij, maar we kunnen ons voorstellen dat het hier in de zomer best wel druk zal zijn met al die bootjes. De volgende stop is Bartlehiem, bekend bekend als het roemruchte keerpunt van de schaatstocht en hier doen we even een snelle geocache. (schatzoeken met de GPS) Iets verderop eten we een boterhammetje met het zicht op Leeuwarden en genieten we van de stilte. Dat is één van de voordelen om buiten ‘het seizoen’ te fietsen.

Knooppunt routes
In Leeuwarden is het weer wennen aan de drukte. We raken ook de bordjes kwijt en moeten even zoeken in de stad. Met de GPS komen we er wel uit, maar niet volgens de officiële route. Gelukkig is Friesland al behoorlijk ver met het aanleggen van de knooppunt-routes. Op elke kruising staat een bord en zo komen we even ten zuiden van Leeuwarden toch weer de elfstedenbordjes tegen en is gelukkig de rust ook weer teruggekeerd. Dwars door de velden en soms langs het water gaat we verder naar Sneek.
Ook Sneek is een prachtig stadje met een leuk centrum. Het mooie van deze plaatsjes is, dat ze niet groot genoeg zijn voor een stad, maar de grootte van een dorp ontgroeid zijn. Dit houdt het lekker overzichtelijk. We strijken neer op het terras van ´de Zon´, dat niet voor niets zo heet. Het maandmenu ziet er erg smakelijk uit en weet ons snel te overtuigen. We hoeven nog maar 5 kilometer naar Folsgare, waar we bij een ´vriend op de fiets´ overnachten. Zo kunnen we drie van de elf steden aftikken na zeventig kilometer.

Bikkelen
We worden wakker met zon, maar dat is van korte duur. Vanuit bed zie ik de bomen heen en weer zwiepen en vraag me maar één ding af: “mee of tegen?”
Na een heerlijk ontbijt met Fries suikerbrood komt het antwoord al snel. De wind komt uit het zuiden en we zullen hem het grootste deel van de dag tegen hebben. Pas na het zuidelijkste puntje van de tocht, Stavoren, zullen we hem weer in de rug krijgen. Dat wordt bikkelen vandaag!
De vierde stad op de route is IJlst. Je bent er doorheen voor je er erg in hebt en we zijn zo weer in Sneek, waar we behoorlijk misrijden. Er blijken namelijk bordjes te zijn met de combinatie ‘Elfstedenroute/Snekermeerronde’ en dat is niet dezelfde route als de elfstedentocht. Het leek ons ook al vreemd dat we ineens de wind weer in de rug hadden.
Gelukkig komen we er snel achter en zitten we aan de goede kant van de Houkesloot richting Langweer. Maar voor we daar aan de koffie kunnen moeten we via het pontje over de Langweerdervaart. We zijn de enige klanten en voor vijfenzestig cent per persoon worden we naar de overkant gebracht.
In Langweer is genoeg te doen op deze zaterdagochtend. De kroeg heeft een aantal Portugezen ingehuurd voor de renovatie en die hebben luidruchtig pauze. We kunnen het allemaal goed gadeslaan achter onze koffie. Blij dat we even kunnen bijkomen van de wind, maar niet te lang, want we willen eindigen in Bolsward vanavond. En daarvoor moeten we vandaag meer dan honderd kilometer afleggen, dus we gaan maar snel weer op de fiets.
We kruipen met een tempo van 14 kilometer per uur naar Sloten. Daar is de volgende stop met de meegebrachte broodjes op het dorpspleintje. Ook Sloten is de moeite waard omdat het dorpje door prachtige wateren doorkruist wordt.

Het Rode Klif
Onderin het Gaasterland worden we even uit de wind gehouden door een stukje bos, maar na Oudemirdum komen we bij het IJsselmeer. Vanaf hier is het alleen maar wind tegen. De enige wind die we mee hebben zit in onze broek en die helpt niet veel tegen dit natuurgeweld. De dijk geeft een klein beetje bescherming, maar we moeten vaak even rusten. Dat doen we onder andere even bij het Rode Klif langs de dijk.
Het Rode Klif is een deel van de Eindmorene van de ijskap uit de Saale-ijstijd (150.000 – 380.000 jaar geleden). Deze morene loopt van Texel naar Wieringen, via de Gaasterlandse kliffen over Urk, Schokland en Vollenhove naar het oosten. Het Rode Klif is 10 meter boven N.A.P., en van het oorspronkelijke klif is nog maar een deel over. Dit wordt gesymboliseerd door een grote steen.
Verderop langs de dijk worden we begroet door een groot aantal kleurige vliegers. Er zijn mensen die wél van de straffe bries genieten en dat zijn de kite-surfers. We zien ze behoorlijke sprongen maken en het is een genot om naar te kijken.
Eindelijk komen we dan bij Stavoren aan. We zoeken natuurlijk het vrouwtje op in de haven. De legende gaat dat ze fabelachtig rijk was en nooit tevreden. Ze gaat uiteindelijk aan haar hooghartigheid ten onder. Wij trekken hier de les uit dat we ook met tegenwind tevreden moeten zijn.
Maar vanaf nu hebben we wind mee omdat we naar het noorden fietsen. De eerste stop is Hindelopen waar de toren behoorlijk scheef staat. Misschien ook last van de wind gehad? De kilometers glijden onder onze wielen weg en voor we het weten zijn we in Workum. Door smalle straatjes navigeren we naar het centrum toe. De terrassen lonken hier, maar het loopt al tegen zessen en we willen verder.
De rest van de route loopt langs de Workumertrekvaart. De zon staat al laag en we werpen lange schaduwen op de vaart. Zo lijkt het alsof onze alter-ego’s, net als de schaatsers, Bolsward naderen over het water.
Bolsward zelf is een plaatje. Het stadhuis staat te glimmen in de zon en begroet ons uitbundig.

Smartlappenfestival
We beleven een onrustige nacht. Om één uur vannacht kreeg men namelijk het idee een smartlappenfestival te houden onder ons en dat kan natuurlijk niet met een bescheiden volume. Mijn kennis van het Nederlandstalige genre is weer volledig bij. Toch zitten we om half negen weer op de fiets.
De laatste klanken waaien snel uit onze hoofden en we zijn weer alleen in het veld. Dat is het mooie van op zondagochtend fietsen, als iedereen nog op bed ligt. De weersvoorspelling had het gelukkig weer helemaal mis en de zon schijnt toch weer! En we hebben de hele dag wind mee.
De kilometerpaaltjes worden gulzig opgeslokt en voor we het weten zijn we in Harlingen. Het terras in de haven gaat net open, maar de man heeft een probleem met onze bepakte fietsen tegen zijn windschermen en we moeten wat anders zoeken. Gelukkig zijn we verderop wel welkom.
Na Harlingen komen we bij de Waddenzee. We zien hem niet want er zit een grote dijk voor. En deze dijk staat vol met schapen en lammetjes. Voor hun is het voorjaar al wel begonnen.
Vrij snel worden we weer het binnenland ingeleid naar Franeker. Hiermee hebben we alle elf steden gehad en kunnen we de missie als geslaagd beschouwen.
Franeker vinden we de minst mooie van de elf steden. Zelfs het kaatsveld met de grote torens in het centrum kan ons niet bekoren. We gaan snel verder het binnenland in en komen op bekend terrein. Het stuk langs de Oudebildtdijk hebben we al eerder, in omgekeerde richting, gefietst tijdens de Ronde van Nederland. We peddelen rustig door naar ons eindpunt in Holwerd. Met de wind in de rug gaat dat ook gemakkelijk, maar diezelfde wind brengt ook meer bewolking met zich mee.

Rouwbord
Vlak voor Holward komen we langs terp Hegebeintum, waar we even wat drinken. In het informatiecentrum is van alles te lezen over de terp. Dit was met zijn negen meter, een van de hoogste terpen. Veel van de terp is later afgegraven omdat de grond zo vruchtbaar was. Van de terp van Hegebeintum is nu nog een steil, maar markant gedeelte over. Boven op de terp staat een bijzonder kerkje en voor een paar euro krijgen we een persoonlijke rondleiding.
Binnen hangen een paar prachtige exemplaren van rouwborden. Dit zijn borden versierd met veel symboliek en het wapenschild van de overledenen. Dit hing vroeger een jaar aan de gevel van het sterfhuis en verhuisde dan naar de kerk. De borden hier komen voornamelijk van de adel van de nabijgelegen Harsta state. We leren veel van de rondleider, en zo weten we nu de betekenis van de symbolen en waarom een wapenschild een ruit (ongetrouwde vrouw), een ovaal (getrouwde vrouw) of een vierkant (heer) heeft. Ook de herkomst van de uitdrukking ‘rijke stinkerd’ wordt ons nu duidelijk. De rijken werden in de kerk ‘begraven’ en dat rook niet altijd even fris!
Als we de kerk weer uitkomen trekt de lucht dicht en voelen we de eerste druppels. Het is nog maar zeven kilometer naar Holwerd en die leggen we snel af. Hiermee sluiten we de Friese Elfstedentocht weer af. Het is een mooi rondje om in 3 dagen te doen en behalve dat ik nooit meer vergeet uit hoeveel steden de Elfstedentocht bestaat, weet ik voortaan ook om welke steden het gaat en hoe ze eruit zien.

Dit was het weerbericht voor het weekend. En al met al hebben we maar een paar spatjes regen gehad.

Terug naar de fiets site van Hans

Nadere informatie

Route
De route is volgens de bordjes 230 kilometer lang. Wij hebben in totaal 258 kilometer gefietst. In het algemeen staat de route redelijk goed aangegeven maar in de grote steden konden we het niet altijd vinden. Friesland kent ook veel knooppunt routes. Het is handig om een kaart hiervan mee te nemen voor als je de weg kwijt raakt.

Overnachten
Overnachten deden we bij ‘Vrienden op de fiets’.  In Bolsward kon ik geen overnachting boeken bij hun en daarom hebben we een hotel genomen. Uit de Op Pad route had ik hotel ´de Groene weide´. Is een aanrader als je van smartlappen midden in de nacht houdt. Anders zou ik voor de Stadsherberg gaan.

Aanhaken
Je kunt in principe overal langs de route aanhaken en je eigen etappes bepalen.

Internet
.Ik kwam de route tegen in het tijdschrift Op Pad. Op deze link kun je meer informatie lezen.

GPS
Door hier te klikken, kun je tracklog downloaden voor gebruik in een Garmin GPS.